آنچه فرویدی‌ها می‌توانند از یونگ بیاموزند

همانطور که معروف است، یونگ علاقه‌ای مادام‌العمر به رویاها و معناهایشان داشت، چون در اینجا بود که لایه‌های عمیق ناخودآگاه، بسیار به‌راحتی خودشان را به ذهن فرد نشان می‌دادند. فرض یونگ بر این بود که رویا، پیش از همه، اتفاقی طبیعی است که به طور عادی رخ می‌دهد، نه شکل‌گیری یک مصالحه‌ی روان-رنجورانه براساس برآورده شدن خواسته¬ها، یک جور سانسور، و خودداری (Jung, 1974). از آنجا که داستان رویا، بیانی بسیار دقیق دارد، لازم است که پزشک با لایه‌ی «آشکار» رویا کار کند. و چون رویا داستانی است که به خودآگاه ایگو گفته شده، مهم است که رویا به طور کلی درک شود. رویاها خودشان را به زبان ناخودآگاه ارائه می‌دهند، اما وظیفه‌ی درمانگر و بیمار این است که به نحوی آنها را رمزگشایی کنند که برای خودآگاه معنادار باشد.

در نتیجه، تداعی، معنای متفاوتی برای یونگ و به طور کلی روانشناسان تحلیلی دارد. تحلیلگران یونگی به جای اینکه دنبال تداعی «آزاد» باشند که رویابین را به خاطرات کودکی‌اش برمی‌گرداند که شاید جرقه‌زننده‌ی این رویای خاص بوده باشد یا نباشد، سراغ تداعی‌هایی می‌روند که با خودِ تصاویر رویا ارتباط دارند. این تداعی‌های متمرکز هستند که کمک می‌کنند مؤلفه‌های متفاوت رویا به شکل یک داستان منسجم در کنار هم قرار بگیرند. تعیین زمان، مکان و فضا نیز برای درک رویا در بافت خودش امری بسیار محوری است. همچنین،‌ خوب است که یونگین‌ها دنبال الگوهای مشترک در رویاها در طول زمان باشند، چون اگر کسی رویاهای یک رویابین را در یک مجموعه بررسی کند، می‌تواند به‌سادگی درون‌مایه‌ای کهن‌الگویی را شناسایی کند. یافته‌هایمان در این رابطه حاکی از یک پیوستگی ناخودآگاه در زندگی روانی است. این یکی از دلایلی است که چرا از نظر بالینی، دغدغه‌ی چندانی نداریم که یک رویا کامل درک شود، چون فرایند ناخودآگاه خودش را در رویاهای بعدی تکرار خواهد کرد. مسئله و درون‌مایه‌ها نیز مطمئناً منعکس‌کننده‌ی مسائل شخصی جاری در زندگی رویابین هستند، مثل آسیب های رشدی حل‌نشده و تعارض‌های اضطراری فعلی ناخودآگاه. تحلیلگر یونگی معمولاً برای فاش‌کردن این مسائل به تداعی‌های بیمار تکیه می‌کند تا اینکه ببیند این مسائل براساس نظریه و مؤلفه‌های یادآور در خودِ رویا، چه هستند. با این‌همه، چه اتفاقی می‌افتد اگر فرد هیچ‌گونه تداعی برای مؤلفه‌های مشخص یک رویا نداشته باشد یا فقط تداعی‌هایی بسیار واضح و غیرشخصی داشته باشد؟ برای کنارآمدن با این وضعیت بالینی دشوار بود که یونگ ابتدا ترغیب شد تا مطالعه‌ی وسیعش درباره‌ی اسطوره‌شناسی، دین¬شناسی تطبیقی، انسان‌شناسی و سایر رشته‌های مرتبط را انجام بدهد، تا بهتر بتواند معنای نمادهای خاصی را بفهمد که از ناخودآگاه ظاهر می‌شدند و تداعی به‌تنهایی نمی‌توانست آنطور که باید، توضیحشان بدهد.

تصمیم یونگ برای تحقیق درباره‌ی نمادپردازی تطبیقی جهت درک مسائل بالینی، موجب تعدادی سوءتعبیر مخصوصاً از نظر تکنیک تحلیل شده است. یکی [از آنها] تصور اشتباه است که یونگین‌ها معتقدند تصاویر رویا معانی ثابتی دارند که می‌توان در کتاب‌های مربوط به اسطوره‌شناسی دنبالشان گشت و بعد جزم‌اندیشانه به رویابین منتقلشان کرد. دومین ایده می‌گوید برای اینکه کسی تحلیلگر یونگی (یا حتی بیمار یونگی) باشد، باید سابقه‌ای در اسطوره‌شناسی و حوزه‌های مرتبط داشته باشد. سوم این گمان است که حتی اگر چنین درکی از نمادهای ناخودآگاه خوشحال¬کننده باشد، باز هم فقط برداشتی ذهنی است، که می‌تواند به توجیه دفاع‌ها در برابر آن واقعیت‌های غریزی‌ای کمک کند که زیر مسائل بسط‌یافته‌ی فرهنگی دفن شده¬اند. شاید مشکل، بدفهمی قصد یونگ از انتشار چنین شرح و بسط¬های طولانی درباره‌ی نمادهای رویا باشد که وی در فرایند تأیید فرضیه‌اش درباره‌ی ناخودآگاه جمعی ارائه داده است. تأثیری که این نگرش [وی] بر روی روشش داشت این بود که هر چه بیشتر از طیف معناهای احتمالی یک نماد فرضی آگاه شد، بیشتر تفصیل‌هایی را انتخاب کرد که به تجربیات بیمارانش نزدیک بود. اگرچه بسیاری از تحلیلگرانی که در  دایره¬ی نزدیکان یونگ بودند، دانشجویان اسطوره‌شناسی شدند، امروزه این اتفاق بسیار کمتر پیش می‌آید، و حتی وقتی همین یونگین‌های اولیه با مراجعانشان حرف می‌زدند نیز‌ به شکل یک لغت‌نامه‌ی رویا عمل نمی‌کردند. جوهره¬ی روش یونگی همیشه این بوده که رویابین جداگانه و به شیوه‌ای معنادار، به تصویر رویا ربط داده می‌شود.

با بررسی بروز ناخودآگاه به شکل (عنوان) یک جبران، ارتباط  منحصربفرد تصویر کهن‌الگویی برجسته شده است.  یونگ با این استدلال که خودآگاه انسان مثل سایر سیستم‌های زیستی دیگر، با مکانیزم‌های ذاتی تعادل حیاتی رفتار می‌کند، فرض را بر این گذاشت که رویا، پایه‌ای است برای روان فرد در جهت دستیابی به یک جبران تعادل حیاتی برای نگرش‌های عصبی محدودِ ایگو-خودآگاه، که بسیار مستعد جانبداری و عدم‌تعادل روانی هستند. یونگینی که رویایی را تفسیر می‌کند، لازم می‌داند موقعیت خودآگاه رویابین و نیز نگرش معمول رویابین به آن موقعیت را بداند. بعد سراغ رویا می‌رود تا نگرشی را که ناخودآگاه به همان موقعیت دارد، کشف کند. از این چشم‌انداز، تفسیر یک رویا مستلزم این است که هر دو طرف روان، یعنی خودآگاه و ناخودآگاه در نظر گرفته شوند. برای مثال، پزشک یونگی اغلب متوجه خواهد شد که رویابینی که خودش را زیادی قبول دارد، رویاهایی خواهد داشت که همان فرد را در موقعیتی آسیب‌پذیر و ضعیف قرار می‌دهند. هر چه موقعیت خودآگاه افراطی‌تر باشد، احتمالش بیشتر است که ناخودآگاه از طریق کارکرد جبرانی خود، نقطه‌ی مقابل را نشان بدهد.

جبران خودش می‌تواند به یکی از این دو شیوه (یا هردویشان) ابراز شود. اولینش را می‌توان شیوه‌ی کاهش-دهنده نامید که یعنی رویا قضیه‌ای را پیش می‌کشد که دغدغه‌های ایگوی بیدار را درباره‌ی مسائل مربوط به مراحل رشد [و تکامل] پیشین زندگی فرد کاهش می‌دهد. مثلاً، رویابینی که تصور می‌کند تعارض‌هایش با پدر و مادر را خیلی وقت پیش حل کرده، به احتمال زیاد رویایی می‌بیند که خلافش را نشان می‌دهد. اهمیت چنین رویایی فقط مکاشفه‌ی تعارض‌های خانوادگی ناخودآگاه یا عقده‌های کودکی نیست که ممکن است رویابین از آنها آگاه باشد یا نباشد؛ بلکه برهانی برای رویابین است مبنی بر آنکه این سطح حقیرانه و شخصیِ زندگی همه‌مان، همچنان به ارتباطش [با بقیه‌ی زندگی‌مان] ادامه می‌دهد. دومین نوع جبران از طریق چیزی رخ می‌دهد که یونگ کارکرد «پیش‌نگر» رویا می‌نامد. در اینجا، هر رویا ظرفیتی نمادین به ایگوی رویابین عرضه می‌کند تا باعث رشد روانی آینده شود. وجود این تصویرسازی ذهنی که به آینده‌ی رویابین اشاره دارد،‌ به معنای این نیست که رویا پیشگویانه است (اگرچه رویاهای بخصوصی با میزان دقتی مناسب، آینده را پیش‌بینی می‌کنند)، بلکه نمایانگر شیوه‌ای بالقوه برای خروج از موقعیتی است که رویابین در حال حاضر در آن گیر افتاده است. این نوع جبران اغلب در رویاهای تحلیل‌شوندگانی دیده می‌شود که افسرده هستند.

توصیفی کوتاه پدیده‌ی جبران را تشریح خواهد کرد. مرد جوانی خواب زیر را دید، درست بعد از اینکه از مانع نهایی برای کسب حرفه‌ی منتخبش عبور کرد. خواب دید که سه ساله است و سه‌چرخه‌اش را در حیاط پشتی خانه‌ی دوران کودکی‌اش می‌راند. او آن شب با احساس سرزندگی زیادی به خاطر موفقیت شغلی‌اش به خواب رفته بود، اما این رویا متوجهش کرد که یک جایی، هنوز بخشی از کودکی‌اش وجود داشت که نباید ناشناخته می‌ماند. با این‌همه، وقتی همین مرد سال‌ها بعد به این رویا اندیشید، متوجه شد که سه‌چرخه در آن موقع پیشرفتی بزرگ بود: بیانگر میزان مشخصی خودمختاری بود و بنابراین می‌شد رویا را به شکل پیش‌نگرانه به منزله‌ی نظری مطلوب درباره‌ی پیشرفت بیمار تفسیر کرد. این دو معنا در تأمل بالینی اینطور این‌گونه تعبیر می‌شوند که رویایش، یک¬جور تقویت مسائل سه‌گانه‌ی مرحله‌ی اودیپی بود – مستقل شدن از مادر و فرمانروایی به همراه پدر و مهارت‌هایش مثل رانندگی، همچون یک همانندسازی آزمایشی. اما جبرانی نامحسوس و اضافه نیز وجود دارد: تصویر سه‌چرخه، خودبزرگ‌بینی‌اش (یا آنچه یک یونگین احتمالاً تورم او می‌نامد) درباره‌ی استادشدن را در این تعارض‌های پیش‌ادیپی کنترل می‌کرد، انگار که گفته شود، «اما به‌رغم همه چیز، این فقط دستاورد یک بچه‌ی سه ساله‌ی سالم است!»

بخش دیگری از نظریه‌ی رویای یونگ که برای هر پزشکی مفید است، تمایز بین سطوح تفسیر عینی، ذهنی و انتقالی است. سطح عینی تفسیر بر مؤلفه‌هایی از رویا تأکید می‌کند که از قبل شناخته‌شده هستند و نگرش‌های رویابین به مکان‌ها، افراد و زمان‌های زندگی‌اش را بازتاب می‌دهند. در این سطح، رویا به شکل صفت‌های تأکیدکننده بر آن موقعیت‌هایی دیده می‌شود که رویابیین تا حدی از آنها ناآگاه بوده یا نادیده‌شان گرفته است. سطح ذهنیِ تفسیر، بیشتر به آنچه که روانکاوی آن را موضوعات درونی می‌نامد، توجه می‌کند و سبکی تفسیری ایجاد می‌کند که در آن تمام مؤلفه‌های رویا به ویژگی‌های شخصیت خودِ رویابین اشاره دارند. شکل‌ها و مکان‌هایی در رویا که برای رویابین ناشناخته هستند، معمولاً تشکیل‌دهنده‌ی منظره‌ی درونی ناکاویده‌ی رویابین تفسیر می‌شوند. تفسیر زمانی سخت‌تر از همه است که سراغ شخصیت‌هایی در رویا برود که افرادی برجسته در زندگی بیداری رویابین هستند. آن وقت تحلیلگر یونگی احساس اجبار می‌کند که بپرسد که این تصویر به فردی واقعی اشاره دارد یا جنبه‌ای از روان رویابین؟ رویاهای زیادی از این نظر ویژگی دوگانه‌ای دارند که به همین دلیل، تفسیر رویای یونگی به هنری مخاطره‌آمیز تبدیل می‌شود که پتانسیل سوءبرداشت دارد.

برای همین، خردمندانه است که سطح سومی از تفسیر – سطح انتقال (که برای تحلیلگر یونگی به طور خودکار شامل اثر انتقال متقابل [نیز] می¬شود) – اضافه شود که دنبال پرداختن به این است که رویاها چطور رفتار درمانگر را تفسیر و جبران می‌کنند، از جمله تفسیرهایش از مسائل قبلی. این سطح مشخصاً دو سطح عینی و ذهنی تفسیر را با هم ترکیب می‌کند. به عنوان مثال، اگر تحلیلگر مستقیم در رویا ظاهر شود، هم به انتقال متقابلِ ناخودآگاهِ ادراک‌شده‌ی درمانگر اشاره دارد، و هم به هرگونه پویش بیمار که روی آن شخص [در رویا] فرافکنی شده یا حتی در موقع درمان برون‌ریزی شده. به عبارت دیگر، تصویر تحلیلگر [در رویا] بیشتر مربوط به کل تحلیل است تا خودِ شخصِ تحلیلگر. بیشتر اوقات، سطح انتقال تفسیر (تفسیر در سطح انتقال)، دنبال ارتباطی با درمان است که شاید واضح نباشد. برای مثال،‌ رویای بیماری که سه‌چرخه‌اش را می‌راند را می‌توان با نگرش انتقال متقابل تحلیلگر دید که به‌نوعی از پیشرفتی که بیمار دارد حمایت می‌کند، یا شاید بازتاب‌دهنده‌ی ترس بیمار باشد [از این] که تحلیلگر این پیشرفت را خوار بشمارد.

اصل اساسی تفسیر رویای یونگی، در هر کدام از این سطوح احتمالی خود، این است که رویا هرگز به طور کامل یا قاطع تفسیر نمی‌شود. دیدگاه یونگی این است که معنای رویا، همزمان که روانشناسی فرد در مسیر تحلیل و رشد بسط می‌یابد، قادر است برای رویابین تغییر به ارمغان بیاورد. اکثر تحلیلگران یونگی به دنبال حفظ این محور سالم ابهام در رویا هستند، که به نظرشان انرژی خاصی دارد که در طول زمان روان را به سمت رشد پیش می‌برد. در اینجا رویای بیماری در اواسط سی سالگی که در کشوری در اروپای مرکزی متولد و بزرگ شده، به تحلیلگری یونگی ارائه شده است. این فرد وقتی ۲۰ ساله بود، از اروپا رفت و در نهایت سر از آمریکا درآورد، در آنجا ازدواج کرد، صاحب پسری شد و حالا ماساژ تراپیست است. او چون احساس مبهمی از اضطراب داشت که فکر می‌کرد به زندگی‌اش قبل از دو سالگی‌اش ربط دارد، وارد [پروسه¬ی] درمان شد. هنگام تولد والدینش او را به یک پرورشگاه برده بودند و بعد در آن سن دوباره او را پس گرفته بودند. این رویا در اوایل تحلیلش بیان شد:

با وجود این، در سطح انتقال، کیبوتز شاید تصویری برای شروع درمان باشد. یکی اینکه، بیمار شاید واکنشی به این واقعیت نشان داده که روانکاوش یهودی است. بر زیرزمین تأکید می‌شود که به شکل نمادین فضایی است که از تعارض بالا حفاظت‌شده است. همین می‌تواند به محیط درمان اشاره کند که فرایند تحلیل را در سطح ناخودآگاه عمیق، زیر [آن دسته از] اضطراب‌های خودآگاهی نگه می‌دارد که بیمار را به درمان وامی‌دارند. در این محیط بسته، به او غذایی ساده، اما مکفی داده می‌شود که شرحی احتمالی از تفسیرهای تحلیلگر تا به اینجاست. در صحنه‌ی بعدی، دو دختر جوان در اتاقش هستند. آنها ناشناسند، بنابراین احتمالاً نمایانگر جنبه‌ای از انرژی «زنانه¬ی» جوان‌تری هستند که باید از آن مراقبت کند. حضورشان، به شکل پیش‌نگرانه می‌تواند به ارزش توجه به آنچه یک یونگین شاید رشد «آنیما»ی این مرد بنامد، اشاره داشته باشد تا ظرفیت ایستادگی و تأمل درباره‌ی تجربه‌ی زندگی‌اش را افزایش بدهد و نه اینکه فقط از طریق درک و کنش «مردانه» در آن ماهر شود.

چون در این لحظه در درمان نمی‌دانیم که آن ارجاع به زنانگی نماد چیست، اشتباهی روان‌شناختی است که با قطعیت درباره‌اش حرفی بزنیم. با این‌همه، درخور توجه است که در صحنه‌ی آخر رویا،‌ ایده‌ی زنانه‌ی دیگری در قالب یک سؤال درباره‌ی رفتن برای دیدن کسی «به دلایلی که مربوط به ازدواج است»، بازمی‌گردد. البته، آنچه بلافاصله به دنبالش می‌آید، این موضوع است که رویابین آمادگی پذیرش حلقه‌ی ازدواج را ندارد. در رویا، او به جنس خودِ حلقه حساسیت دارد. از چشم‌انداز خودآگاه، بیمار همیشه تا به اینجا ازدواجش را به شکل مثبت توصیف است و تحلیلگر هیچ‌گونه سرنخ پیشینی ندارد که مشکلی در آن وجود دارد. با این حال، نمادپردازی رویا به وضوح حاکی از این است که چیزی در شخصیت رویابین، ازدواج را رد می‌کند. تحلیلگر باید مراقب مشکل عمیق‌تر در آنجا باشد، از جمله واکنش‌های تدافعی که این رویابین احتمالاً در مسیر تلاش برای ارتباط با روان ناخودآگاهش بروز بدهد، که اغلب در رویا به شکل احتمال ازدواج با همسری ناشناخته نمود پیدا می‌کند. همانند سایر مسائل مربوط به تحلیل، این رویا نکات احتمالی زیادی درباره‌ی پویایی روانی بیمار مطرح می‌کند. یونگ علاقه داشت خاطرنشان کند که رویا، به عنوان محصول طبیعت، تصاویر و تفاسیری را فرامی‌خواند که فراتر از حوزه‌ی درمان بالینی می‌روند.