مطالب

هیلاری پاتنم فیلسوفی بود که در طول حیات فکری‌اش به موضوعات متنوعی اندیشید. اما شهرت او بیشتر به‌خاطر ارائۀ برداشتی جدید از مسائلی در فلسفۀ زبان و فلسفۀ ذهن است. درون‌مایۀ برجسته‌ای که در نوشته‌های این فیلسوف و استاد دانشگاه هاروارد به چشم می‌خورد این است که می‌توان با تأمل در کارکرد کامپیوترها ماهیت ذهن انسان را شناخت. شاید بتوان گفت در نتیجۀ همین طرز تفکر بود که او توانست اهمیت مسئلۀ سنتی «ذهن و بدن» را رد کند. پس شاید بیهوده نباشد که بپرسیم ماشین‌ها و کامپیوترها چطور می‌توانند به فهم ما از مغز و ذهن انسان کمک کنند.

به دیگران ربطی ندارد که ما چه غذایی دوست داریم. اگر کسی از پیتزا بدش می‌آید، مشکلی نیست؛ می‌تواند از ساندویچ خودش لذت ببرد و ما را با غذای دلخواهمان تنها بگذارد. به همین ترتیب، گویا باورهایمان هم، مثل غذاها، جزو حریم شخصی ما محسوب می‌شوند و دیگران نباید جرئت دخالت در آن‌ها را به خود بدهند. اما این ایده مخالف بسیار سرسختی دارد: سقراط. او می‌گفت: «تا جان در بدن دارم از آگاه‌ساختن شما به آنچه باید بدانید، دست نمی‌کشم». پس انگار در برابر سقراط هیچ راه سومی نیست: یا باید قانع کنید یا قانع شوید.

تصویری که زمانۀ ما از آدم موفق ساخته است، کسی است که صبح تا شب کار می‌کند تا پول دربیاورد و بعد آن پول را خرج کالاهای پرزرق و برق و سفرهای ماجراجویانه کند و دوباره بیشتر کار کند تا بیشتر پول دربیاورد تا بیشتر خرج کند. این چرخه پایانی ندارد. جایی وجود ندارد که اگر به آن برسی، دیگر بتوانی نفس راحتی بکشی و آرام بگیری. سوند برینکمن، فیلسوف دانمارکی، می‌گوید شاید وقت آن رسیده است که بایستیم و راه دیگری را پیش بگیریم.

همیشه احساس می‌کنید زندگی چیزی کم دارد؟ حتی وقتی در حال تفریح یا سفر هستید به نظرتان می‌آید که به اندازۀ کافی تفریحات یا سفرتان هیجان‌انگیز نیست؟ «شادی» از نظرتان تجربۀ فوق‌العاده‌ای است که با این دلخوشکنک‌های روزمره به دست نمی‌آید؟ اگر چنین فکرهایی از سرتان می‌گذرد، پس قطعاً آن لایۀ سنگین غم را هم می‌شناسید که سرتاسر زندگی را خاکستری و عبوس می‌کند. اما آیا نسبتی نیست میان این شادیِ دست‌نیافتنی و غم همیشگی؟ شاید باید دنبال نوع دیگری از شادی باشیم.

ما معمولاً نگاهی رمانتیک به نهاد آموزش‌وپرورش داریم. نمره‌های بالایی که در امتحان گرفته‌ایم و رتبۀ پایینی که در کنکور آورده‌ایم، از نظرمان افتخاراتی بزرگ است، حتی اگر در مسیر زندگی‌مان هیچ سودی به حالمان نرسانده باشد. در مقابل، «ترک‌تحصیل» را دروازۀ همۀ بدبختی‌ها می‌دانیم و کسی که ترک تحصیل‌کرده، در نگاهمان بی‌فرهنگ و تنبل و غیرقابل‌اعتماد جلوه می‌کند. الی میرهاف، معتقد است باید این روایت رمانتیک‌شده از آموزش‌و‌پرورش را کنار بگذاریم و جایی برای شیوه‌های بدیل یادگیری هم باقی بگذاریم.

حتماً شده است که کسی برایتان هدیه‌ای بیاورد، ولی با سلیقه‌تان جور نباشد. نخواهید آن را استفاده کنید یا حتی دوست نداشته باشید توی خانه‌تان بماند. اولین راه‌حلی که به ذهنمان می‌رسد این است که آن را به کس دیگری بدهیم. کسی که ممکن است به آن نیاز داشته باشد یا به اندازۀ ما از آن بدش نیاید. اما چیز ناخوشایندی در این کار وجود دارد. چیزی زشت یا شاید غیراخلاقی که باعث می‌شود در این کار تردید کنیم. چرا؟

زن‌ها به درد ریاضی نمی‌خورند، اما در ادبیات از مرد‌ها بهترند، دلیلش هم این است که «سیمکشی» مغز مردها و زن‌ها با هم فرق دارد. مغز زن‌ها طوری طراحی شده است که بتوانند چندکار را همزمان انجام بدهند، اما مردها فقط باید روی یک کار تمرکز کنند، برای همین زن‌ها به درد رانندگی نمی‌خورند و مرد‌ها به درد بچه‌داری. اما آیا واقعاً مغز زنانه و مردانه وجود دارد؟ روان‌شناسی که عمرش را به مطالعۀ مغز گذرانده است، پاسخ جالبی برای این سوال دارد.

«کاری را بکن که دوست داری». در این صورت، می‌توانی روزانه ۱۶ ساعت کار کنی. درواقع، این شعار ورد زبان شرکت‌هایی است که دنبال یک بازی برد-بردند؛ هم می‌خواهند لبخند از لب کارمندانشان نیفتد و هم حداکثر سودِ ممکن به جیبشان برود. در این وضعیت، کار باید تمام زندگی فرد را بگیرد: کارمندی که تا آخرین روزِ مرخصی‌اش را استفاده می‌کند یا بی‌تعهد است یا تنبل. آن‌هایی هم که از کار خسته می‌شوند لابد به کارشان علاقه ندارند. اما این کارزدگیِ بی‌اندازه انگار یک اشکالی دارد.

وقتی چند ماه انتظار کشیده‌اید تا تعطیلات فرابرسد و راهی سفر شوید، کافی است اتفاقی بیفتد و، به‌خاطر آن، معطل شوید یا کلاً قید سفررفتن را بزنید. چه حسی پیدا می‌کنید؟ به این سرخوردگی دقیقاً می‌گویند «ملال». انگیزه‌ای درونتان هست، اما پاسخ درخوری به آن داده نمی‌شود. همه از این احساس فراری‌اند. صنعت سرگرمی، که راهی است برای فرار از ملال، سالانه ۲.۶ تریلیون دلار هزینه می‌تراشد. نیل برتن می‌گوید این کارها بی‌فایده است. به‌جای مبارزه با ملال، باید خودمان را در آن غرق کنیم.

متن حاضر پژوهشی است در جستجوی چیستی مفهوم اسطوره. در آغاز به مقدمه ای از پرسش های این محتمل درباب چیستی اسطوره می پردازد و در ادامه به اصطلاح شناسی و ریشه شناسی واژه اسطوره می رسد. سپس با معرفی اجمالی رویکرد های مثبت و منفی در مورد اسطوره، شرح و نقدی مختصر از اندیشه اسطوره شناسانی همچون : فروید، یونگ، الیاده، استروس و کمبل ارائه می دهد. در نهایت با یک نتیجه گیری اجمالی نظر پژوهشگر بیان می شود.

چرا ترک کردن یک «رابطه‌ی بد» برای ما دشوار است؟ یا قربانی چطور به‌رغم خشونت تاب می‌آورد؟ از آن‌جا که معمولاً قربانیانِ چنین روابطی، بیشتر از افراد آزارگر به دنبال کمک روانشناختی هستند ترجیح می‌دهم متن را از نگاه فردی ادامه دهم که موضع منفعل‌تری دارد. برای پاسخ به این سوال، باید در ابتدا بدانیم که منظورمان از «رابطه‌ی بد» چه رابطه ای است؟ اگر بخواهیم عواملی چون ارزش‌های فرهنگی یا طبقه‌ی اجتماعی را در ارزیابی روابط کنترل کنیم و بررسی آن را به مجالی دیگر موکول کنیم، می‌توان دو شاخص برای چنین روابطی پیشنهاد داد: اول آن‌که در نگاهی کلی به روند رابطه، ارزیابی شما از تغییرات رشدی‌تان در طول رابطه چگونه است؟ آیا به لحاظ اجتماعی، شغلی، علمی، روانی تاثیر رابطه را مثبت می‌یابید؟ در پاسخ به این سوال می‌توانید از دیگران کمک بگیرید تا دید کلی‌تری نسبت به خودتان به‌دست بیاورید. و شاخص دوم آن‌که، آیا «خودِ» در رابطه‌تان را دوست می‌دارید؟ در پاسخ به این سوال تنها به تجربه‌ی خودتان از خودتان تکیه کنید. ممکن است این تجربه برای شما اتفاق افتاده باشد که در کنار یک نفر، فردی خوشرو، مسلط و مهربان باشید، و با فرد دیگری احساس حقارت کنید (برای مثال احساس نازیبایی یا کاستی داشته باشید) یا عصبی و تنیده باشید. بخشی از این تفاوت در شما به این نکته بر‌می‌گردد که فرد روبروی شما به شکلی ناخودآگاه شما را به سوی ویژگی‌های خاصی هدایت می‌کند (در روانکاوی به این اتفاق همانندسازی فرافکنانه می‌گویند). اگر تنها به این دو سوال اکتفا کنیم (که لزوماً ملاک‌های کافی نیستند)، تعریف رابطه‌ی خوب رابطه‌ای‌ست که فرد را رشد دهد یا دست‌کم جلوی رشد نرمال او را نگیرد و فرد در رابطه احساس خوشایندی را نسبت به خود تجربه کند. پرسش بعدی که حائز اهمیت است از این قرار است: آیا شما مکرراً وارد چنین روابط بدی می‌شوید؟ پاسخ به این پرسش از این جهت مهم است که اگر فرد اغلب درگیر چنین روابطی باشد احتمالاً باید به‌دنبال الگویی بگردیم که فرد در انتخاب یا امتداد روابط پیش می‌گیرد.

تعاملات اولیه با مراقبان به طور چشمگیری می‌تواند باورهای‌تان درباره خودتان، انتظارات‌تان از دیگران و نحوه مقابله با استرس و تنظیم عواطف‌تان به عنوان بزرگسال را تحت تاثیر قرار دهد.

روز گرم و خفه‌ای در تابستان پارسال، با مردی سر «قرار» رفتم که به نظر کاملاً خوب می‌رسید. دو بطری آبجو نوشیدیم و رفتیم قدم بزنیم. او توضیح می‌داد که چرا از برخی ساختمان‌هایی که از کنارشان می‌گذشتیم خوشش می‌آید. ما همدیگر را بوسیدیم، نفسش طعم سیگار می‌داد. پس از آنکه از هم جدا شدیم، خیلی مشتاق نبودم که به پیام‌های بعدی او در مورد فعالیت‌های آخر هفته‌ام که مملو از شکلک بودند پاسخ دهم. این قرار زیاد چنگی به دل نمی‌زد، با وجود این، در روزهای بعد، تصمیمم برای ندیدن دوباره‌ی او را مجدداً بررسی کردم. شاید او را بیش از حد زود رد کرده بودم؛ شاید باید کمی فرصت می‌دادم. روی هم رفته، او خصوصیات خوبی داشت. خوش‌تیپ، قدبلند و شاغل بود و خوشبختانه شغل‌اش نویسندگی نبود! چند هفته بعد رویایی دیدم که به شکل دردناکی دقیق بود، آن‌جا بود که متوجه شدم نباید به شهود اولیه‌ام شک می‌کردم. در رویا، با قرار ملاقات موافقت کرده بودم، و دو تن از دوستانم را به همراه برده بودم تا تعاملات ما را مشاهده و به من در ارزیابی او کمک کنند. در پایان دیدار گروهی، دوستانم مرا کنار کشیدند و یک‌صدا تصمیم خود را اعلام کردند: او به درد من نمی‌خورد. من تصمیم درستی گرفته بودم.

تحقیقات جدید بر چگونگی و چرایی این که ما رویاها را به یاد می‌آوریم و این که رویا احتمالاً در خدمت چه هدفی هستند، پرتو می‌افکنند. برای قرن‌ها مردم در معنای رویاها تعمق کرده‌اند. تمدن‌های اولیه به رویاها به عنوان واسطه‌ای میان دنیای زمینی ما و خدایان فکر می‌کردند. در واقع، یونانیان و رومیان باور داشتند که رویاها قدرت‌های پیشگویانه‌ی خاصی داشتند. در حالی که همیشه علاقه‌ی زیادی به تفسیر رویاهای انسان وجود داشت، در اواخر قرن نوزدهم بود که زیگموند فروید و کارل یونگ برخی از معروف‌ترین نظریات رویا را مطرح کردند. نظریه‌ی فروید حول مفهوم اشتیاق سرکوب‌شده متمرکز بود -این ایده که رویا به ما اجازه می‌دهد تا خواهش‌های سرکوب‌شده و حل‌نشده را سر و سامان دهیم. کارل یونگ (که شاگرد فروید بود) نیز معتقد بود که رویاها دارای اهمیت روانشناختی هستند، اما نظریات متفاوتی را در مورد معنی آن‌ها پیشنهاد کرد.

با افزایش سن، امیال و خواسته‌های ما از زندگی پیچیده‌تر می‌شوند. گاهی اوقات چیزهایی می‌خواهیم که به نظر برایمان مفید نیستند. مثلاً می‌خواهیم سِمت رئیس‌مان را داشته باشیم و اگر رئیس‌مان این را بداند برایمان گران تمام می‌شود، پس این خواسته را هم از او و هم از خودمان پنهان می‌کنیم. به‌جای فکر کردن یا صحبت کردن در مورد این مساله ممکن است خواب ببینیم که در یک مسابقه حریف‌مان را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهیم. آن حریف در خواب‌مان از جهاتی ممکن است شبیه رئیس‌مان باشد اما از جهاتی نیز با او متفاوت است. ناخودآگاه ما این فرد نمادین را با رئیس‌مان برابر می‌گیرد تا به واسطه‌ی رویا نیازمان را ارضا کند و با ارضای این آرزوی پنهان به ما اجازه دهد تا به خوابیدن‌مان ادامه دهیم. رویا دیدن فعالیتی بسیار پیچیده است. براساس نظر فروید، هدف رویا این است که خواسته‌هایی را برآورده سازد که حتی نمی‌توانیم صدای آن را بشنویم، چه برسد به آن‌که برای ارضای آن‌ها در زمان بیداری گامی برداریم. این به معنی این است که ما باید رویاهای‌مان را رمزگشایی کنیم تا آن‌ها بتوانند آرزوهای ناخودآگاه ما را نشان دهند و این همیشه آسان نیست.

زمانی گفته می‌شد که انسان به دلیل سوءهاضمه کابوس می‌بیند و به همین دلیل با حالت پنیک بیدار می‌شود. نسخه‌ی من این است: بیمار خفته، دچار پنیک شده و از خواب می‌پرد؛ به این خاطر که نمی‌تواند کابوس ببیند، نمی‌تواند از خواب بیدار شود یا به خواب برود؛ او از آن زمان دچار سوءهاضمه‌ی روانی بوده است (Bion، ۱۹۶۲، ص.۸). عدم عملکرد آلفا به این معنی است که بیمار نمی‌تواند رویا ببیند و بنابراین نمی‌تواند بخوابد. همانطور که عملکرد آلفا، دریافت‌های[۱] حسی تجربه‌ی هیجانی را برای آگاهی و اندیشه‌ی رویا قابل دسترس می‌سازد، بیماری که نمی‌تواند رویا ببیند، نمی‌تواند به خواب رود و نمی‌تواند بیدار شود (Bion، ۱۹۶۲، ص. ۶-۷).

۴ نوامبر، ۱۱۸امین سالگرد انتشار کتاب زیگموند فروید به نام تفسیر رویا است، شاهکاری از او که اهمیت رویاها در زندگی روزمره‌ی ما را به ارمغان آورد. بیش از یک قرن بعد، آیا اثر فروید مرتبط باقی می‌ماند؟ ارزش تفسیر رویا در زندگی معاصر چیست؟ فروید به ما آموخت که تصاویر رویا می‌توانند به ما کمک کنند تا بر افکار، احساسات و آرزو‌هایمان تمرکز و با آن‌ها ارتباط برقرار کنیم. امروزه، فرهنگ ما به طور گسترده‌ای از دنیای درونی به سوی دنیای بیرونی فیلم، ویدئو و دنیای مجازی بر انواع دستگاه‌های «هوشمند» روی برگردانده است. تصاویر رویا در مقایسه با تصاویری که می‌توان در دستگاه‌های خود داشت، کم‌رنگ می‌شوند. اما تمرکز بیش از حد بر دنیای خارجی باعث شده است که انسان‌ها ارتباط مهمی را با خودشان از دست بدهند.

آندره گرین تأثیر قابل توجه و چشمگیری بر روانکاوی فرانسوی، انگلیسی و اخیراً آمریکایی داشته است. او شهرت جهانی دارد. تا همین اواخر، وقتی ادبیات تحلیلی آمریکا را دنبال می‌کردید، به سادگی ممکن بود که از تفکرات گرین و این حقیقت که او بیش از چهل سال در مرزهای علم روانکاوی مشغول به کار بوده است، غافل بمانید. کار او به وضوح با ویژگی‌ امتیازدهی و تصریح پیچیدگی و مرکزیت امر منفی مشخص می‌شود. معرفی گرین به عالم روانپزشکی در ۱۹۵۳، در زمانی اتفاق افتاد، که موفق به کسب جایزه‌ی کونکورز شد که او را به «سنت آنه»، «مکه‌ی روانپزشکی فرانسوی» آورد. یکی آمد تا درک کند که چگونه، در بیشتر موارد، پایان در ابتدا آشکار می‌شود، همانطور که او زمانی به سوپروایزر مشهور خود «هنری ای[۱]» اعلام کرد که او «یک روانپزشک نیست». روانپزشکی در یک بافت منفی زیست می‌کند، چیزی که او نبود. گرین آغاز به تعریف آنچه که او به زودی تبدیل به آن می‌شود کرد؛ یک روانکاو.

زیست‌شناسی آزادی محصول همکاری بین فرانکوئیس اَنسِرمِت[۱] روانکاو و پی‌یر مگیسترتی[۲] دانشمند علوم اعصاب است که به منظور بازاندیشی ایده‌های اساسی فروید و لکان، بواسطه‌ی تحقیقات گسترده‌ای، از مفهوم شکل‌پذیری عصبی پشتیبانی می‌کنند. نویسندگان معتقدند، آزادی روان‌شناختی که از روانکاوی موفق پدید می‌آید، ریشه در شکل‌پذیری عصبی دارد. تز آن‌ها مستلزم بازخوانی گسترده‌ی ایده‌های روانکاوی با یافته‌های علوم اعصاب معاصر است

تقریباً تمامی اختلافات نظری با نظریه‌ی فرویدی، از آلفرد آدلر و کارل یونگ گرفته تا فیربرن، کوهات و روانکاوی ارتباطی[۱]، خط افتراق آنها با تعدیل یا رد یکی از این ایده‌های بنیادی فرویدی (پاراگراف سوم) ترسیم می‌شود. این کتاب دکتر ایگل[۲] که بعد از مدت‌ها انتظار منتشر شد ایده‌های فرویدی را به طرز ماهرانه‌ای گرد می‌آورد و با روشنی و ایجاز ارائه می‌دهد. از آنجا که ایگل تاروپود تفکر فروید را تشخیص می‌دهد و به آنها وضوح مفهومی می بخشد کتاب را به صورت متن فشرده‌ ارزشمندی از همه‌ی نوشته‌های فروید در آورده است بدون اینکه مشکلات بغرنج ناشی از کاربست نظری و بالینی ایده‌های فروید را از نظر دور بدارد. صرف این کار کتاب او را به خلاصه‌ای ارزشمند برای هر نوع خوانش از فروید بدل می‌سازد.