مطالب

حسِ لامسه، اذهان و ابدانِ ما را به جهانِ اجتماعیِ اطراف‌مان پیوند می‌دهد. اگر لمس‌کردنْ به امر ممنوعه بدل شود، چه بر سرمان خواهد آمد؟

اضطراب اجتماعی عاملی روانی‌ست که در تمام طول زندگی با ماست؛ آدمِ سالم هرگز آن را از دست نخواهد داد. اما میزان بالای آن می‌تواند مایهٔ بروز مشکلاتِ حاد یا اختلالات جسمی و روانی، و حتی مرگ شود.

علاقه، دوستی، و عشق، عواطفی متفاوت هستند، اما افراد اغلب متوجه تفاوت آن‌ها نمی‌شوند. این عواطف به‌راحتی ما را سردرگم می‌کنند، اما تمایزاتی وجود دارد که می‌تواند این سردرگرمی را از بین ببرد.

گاهی انگار ازدواج ایدهٔ بدی است و کلا همه چیز را خراب می‌کند. اما آیا واقعا چنین است؟ آیا ازدواج به خودی خود مشکل‌ساز است و منجر به طلاق می‌شود؟

دارایی ما نه‌تنها به دیگران نشان می‌دهد که ما چه کسی هستیم، بلکه به خود ما هم یادآوری می‌کند که چه هستیم، و نیازمان را به اصالت در دنیایی که به ‌طور فزاینده‌ای دیجیتالی است یادآور می‌شود…

بی‌توجهی به پژوهش در حوزهٔ استبدادطلبی چپ‌گرایانه، رویکردی غلط بوده است. فقرِ توجه به عناصر چپ‌گرایانه در مطالعات استبدادطلبی، موجب کم‌سوادی دانشمندان روان‌شناسی سیاسی در این قلمرو شده است…

مردان دنیای ما مجبور نیستند در قالب‌های سفت و سخت سنتی خود را به‌زور جا کنند و عواطف عمیق‌شان را سرکوب کنند. این مردان آزادی و نیاز بیشتری دارند تا هویتِ مردانهٔ اختصاصی‌تری برای خودشان تعریف کنند…

خشم و عصبانیت همه جا هست و از این هیجان سوءاستفاده می‌شود، ولی هر چه بهتر آن را بشناسیم، بهتر می‌توانیم از جوانب مثبتش بهره ببریم و به جای آسیب‌زدن با آن، از آن برای کمک‌کردن استفاده کنیم…

برای ما انسان‌ها، به عنوان گونه‌ای اجتماعی از جانداران، جالب است که قضاوت ما دربارهٔ اثرِ هم‌صحبتی و محتوای صحبت‌مان بر روابط‌مان، چه‌قدر اشتباه است. اثر گفتگو با دیگران خیلی بیشتر از چیزی‌ست که تصور می‌کنیم…

دربارۀ فواید و مضراتِ باهم‌خوابیدن یا جداخوابیدن، بهتر است از علم کمک بگیریم. واقعیت این است که کسانی که با شریکِ جنسی‌شان می‌خوابند (درمقایسه با زوج‌هایی که این کار را نمی‌کنند) معمولا خوابِ بدتری را تجربه می‌کنند. مثلا، وقتی با کسی می‌خوابید که خُرناس می‌کشد، 50 درصدِ بدخوابیِ شما به‌خاطرِ اوست.

آیا ما می‌توانیم خلاقیت مان را افزایش دهیم؟ خلاقیت مطمئنا قابل توارث است مثل استعداد ریاضی یا موسیقی که در یک فامیل جریان دارد. اما آنطور که فهمیده شده؛ مغز انسان تغییر پذیر است، بطور دایم در حال آموزش و تغییر: در این صورت، آیا می‌توانیم خلاق بودن را بر اساس تجربه‌ بیاموزیم؟

ما از کودکی دنیا را با قصه گویی پدران و مادران خود آغاز می‌کنیم و با آن انس و الفت خاص داریم. در دنیای روانشناسی و تحلیل نیز قصه جایگاه ویژه‌ای دارد. قصه مجموعه‌ای از حواس ما را به کار می‌گیرد و می‌تواند به بیانی روان و ساده، مفاهیمی عمیق و پیچیده را برای انسان عنوان کند. جالب و سرگرم کننده است و می‌تواند گیرایی مفاهیم را چندین برابر کند. زمانی که مفاهیم در قالب داستان عنوان می‌شود، مقاومت در برابر تغییر کم می‌شود. زیرا تهدید کننده نیست و انعطاف پذیری فرد را نسبت به هدف داستان افزایش می‌دهد.

علیرغم اعتراف کارل گوستاو یونگ به تأثیر آلبرت انیشتین در تفکر او، و با وجود تعداد قابل توجهی از مطالعات در مورد علاقه یونگ به فیزیک و همکاری وی با فیزیکدان نظری ولفگانگ پائولی، تاکنون هیچ تحقیق دقیقی در مورد ارتباط یونگ و اینشتین انجام نشده است. این مقاله با بازسازی شرایط ملاقات های بین دو مرد، با تجزیه و تحلیل پویایی و اهمیت رابطه آنها و ارائه بینش در مورد دلایل عدم دوام این ارتباط، خلا را پر می‌کند. بازسازی روایت این ارتباط، پایه خوبی برای تحقیقات آینده در مورد تأثیر فکری اینشتین بر یونگ است.

کارل منگر یکی از مهمترین اندیشمندان تاریخ علم اقتصاد است. او را در کنار دو اقتصاددان دیگر، ویلیام استنلی جِوِنز و لئون والراس، یکی از بنیانگذاران انقلاب مطلوبیت نهایی دانسته اند. این تئوری که انقلابی در اندیشه اقتصادی ایجاد کرد، نظریه ای در مورد ارزش کالا است. بر اساس این نظریه، ارزش کالاها به خدماتی که ارائه می دهند بر می گردد که این خدمات برای هر فرد اهمیت متفاوتی دارد. منگر از این نگرش برای حل پارادکس الماس و آب استفاده کرد. این پارادوکس توسط آدام اسمیت در کتاب ثروت ملل مطرح شده اما حل نشده بود. این اقتصاددان قرن نوزدهمی بدون هیچ شک و شبهه ای بنیانگذار مکتب اتریشی اقتصاد است، اگرچه خود هرگز به دنبال تاسیس مکتب جدیدی نبود. تئوری ارزش و قیمت منگر بنیان اقتصاد اتریشی را شکل داده است. میزس می گوید: «چیزی که ما امروز به عنوان مکتب اتریش می شناسیم با انتشار نسخه اولیه «اصول علم اقتصاد» در سال ۱۸۷۱ شروع شد و تا پایان دهه هفتاد قرن نوزدهم، مکتب اتریشی وجود نداشت. تنها کارل منگر بود». در واقع مکتب اتریش با پیگیری روش اندیشیدن کارل منگر توسط اقتصاددانان بعدی شکل گرفت. هایک می گوید: ایده های بنیادی مکتب اتریش بطور تمام و کمال متعلق به کارل منگر است و پذیرش درس های او، وجه اشتراک اعضای این مکتب بوده، و بنیاد نظریات آن ها را شکل می دهد.

نخستین مواجهه نگارنده با کتاب «کنش انسانی» آمیخته با پیش‌داوری منفی بود. کتاب را به دست گرفته بودم تا بتوانم به درکی نظری پیرامون بلایایی برسم که «نئولیبرالیسم» در عمل به جان جوامع بشری انداخته است. انگار که چراغ به دست در هر جمله‌ای رد آن بلایا را در خطاهای فاحش یا چه بسا شیطنت‌های نویسندۀ آن جست‌وجو می‌کردم! بنابراین هدفم از خواندن کتاب نه یافتن تأییدی برای پیش‌داوری‌های خود، بلکه بر عکس جدال نظری با مکتبی اقتصادی، یا گسترده‌تر از آن با یک طرز فکر بود. با این همه هرچقدر که صفحات بیشتری از کتاب را می‌خواندم و به پیش می‌رفتم قضیه بیشتر و بیشتر وارون می‌شد. در واقع این پیش‌داوری‌ها و حتی جهان‌بینی نگارنده بود که در حال زیر و زبر شدن بودند. تا آنجا که پس از مدتی دریافتم چه تصور کاریکاتوری از یک مکتب بزرگ فکری داشته‌ام؛ یا شاید بتوان گفت چه تصور کاریکاتوری در فضای مباحث نظری و روشنفکری ایران پیرامون آن وجود دارد. برای نمونه در حالی که دست‌کم در دو دهۀ اخیر سالی نمی‌شود که چندین متن از متون نظری، تاریخی و ادبی اندیشمندان درجه چندم مارکسیست یا پست‌مدرنیست اروپایی و آمریکایی به فارسی ترجمه و راهی بازار کتاب نشوند، کم‌وبیش هیچ‌یک از متون نظری اساسی مکتب اتریش به فارسی در دسترس نیستند. چپ‌گرایان ایران می‌توانند به درستی این را هم به حساب پرتلاشی هم‌قطاران خود و هم اقبال گستردۀ جامعۀ ایران یا دست‌کم فضای دانشگاهی و روشن‌فکری آن به اندیشه‌ها و برنامه‌های خود بگذارند. اگر این دو استدلال را بپذیریم – که به نظر قابل پذیرش هم می‌آیند – منطقاً گریزی از پذیرش یکی از این دو نتیجه‌گیری نیز نخواهیم داشت: یا این همه تلاش نظری و عملی هیچ پیامد عینی و محسوس در جامعۀ ایران نداشته است؛ یا آنکه دست‌کم بخشی از وضعیت کنونی زندگی در ایران پیامد همان تلاش‌هاست که در این صورت از جنبۀ اخلاقی نمی‌توان از بار مسئولیتِ خوب و بد آن شانه خالی کرد. تشریح کیفیت زندگی در ایران کنونی یا مقایسۀ آن با کشورهای منطقه و جهان هدف این نوشتار نیست. چنانکه شکافتن دلایل عدم اقبال تاریخی جامعۀ ایران به لیبرالیسم و پیامدهای آن در وضعیت کنونی زندگی در ایران نیز فراتر از هدف این نوشتار است. در اینجا و احتمالاً در نوشتارهای بعدی کوشش می‌کنم تجربۀ شخصی خود از این کتاب را در چهارچوب گزارشی از اهم محتوای آن به اشتراک بگذارم. بدیهی است که چنین گزارشی به هیچ وجه نمی‌تواند جای خواندن کتابی با این حجم و ژرفا را بگیرد. بنابراین این تنها به اشتراک‌ گذاردن تجربه‌ای است که احساس می‌کنم مفید بوده است و در شرایطی که هنوز ترجمه‌ای از این کتاب در دسترس نیست شاید بتواند اندکی به درک مقدمات بحث یاری برساند. تجربه‌ای که ذاتاً از فردی به فرد دیگر متفاوت است و بازتاب این تفاوت‌ها در هر گزارشی گریزناپذیر خواهد بود.

زندگی همۀ ما پر است از تصمیم‌های خوبی که گرفته‌ایم، اما ارادۀ کافی انجام آن‌ها نداشته‌ایم. خواسته‌ایم درس‌خوان و منظم و ورزشکار باشیم، یا سیگار و شکلات و رفتارهای بد را کنار بگذاریم، اما نتوانسته‌ایم. و حالا، با این کارنامۀ پر از شکست، می‌دانیم که هر تصمیم دیگری هم بگیریم با سرنوشت مشابهی روبه‌رو خواهد شد. آیا راهی هست که از این دور باطل فرار کنیم؟ تحقیقات جدیدی که متخصصان روان‌شناسی اعتیاد انجام داده‌اند، نور تازه‌ای به این مسئله انداخته‌ است.

این روزها، پزشکان و روان‌شناسان مدام از تاثیرات منفی تنهایی بر سلامت می‌گویند ولی هیچ تشخیص پزشکی یا دارویی‌ای برای تنهایی وجود ندارد. اگر برای مشکلات دیگری مانند افسردگی و اضطراب درمان‌های دارویی وجود دارد، چرا برای تنهایی وجود نداشته باشد؟ عجله نکنید، ماجرا کمتر از آنچه به نظر می‌رسد علمی‌تخیلی است. گروهی از پژوهشگران همین حالا سرگرم تحقیقاتی هستند که هدفشان تولید «قرص ضد تنهایی» است. آیا چنین قرصی به تنهایی پایان خواهد داد؟

کاسیرر در نامه‌ای به همسرش در ۱۹۲۷ نوشت: «من می‌توانم بی هیچ مشکلی، آنچه را که لازم می‌دانم، بیان کنم». این کاری نبود که دیگر فلاسفۀ بزرگ قرن بیستم بتوانند انجام دهند. دیگران گویا به تاریکی سفر کرده بودند و شبح نیستی را به چشم دیده بودند: بنیامین خودکشی کرد، تندخویی ویتگنشتاین کار دستش داد، و هایدگر درنهایت دچار فروپاشی روانی شد. برخلاف همۀ این‌ها، کاسیرر میلی افراطی به تعادل زندگی داشت. اما آیلنبرگ این چهار فیلسوف را در عصر جادوگران کنار هم نشانده و برایشان سرگذشتی فکری و خواندنی نوشته است.

جوامع انسانی در بیشترِ تاریخ محیط خوشایندی برای قربانیان جرم و خشونت نبوده‌اند. تمایل ما انسان‌ها به سرزنش قربانی نیز سابقۀ دور و درازی دارد. اما به نظر می‌رسد مبارزه با این سنت تاریخی ما را به مرزهای سردرگم‌کننده‌ای رسانده است. اگر روزی قرار بود قربانی را طرد نکنیم، امروز آنچنان او را ستوده‌ایم که رقابتی اجتماعی بین همه راه افتاده است بر سر اینکه چه کسی بیشتر قربانی است. چارلز سایکس، روزنامه‌نگار آمریکایی، صحنه‌هایی از این «جامعۀ قربانی» را ترسیم کرده است.

فحش‌دادن به کتاب‌های خودیاری کار سختی نیست. در واقع بهانه‌های زیادی هم برای این کار وجود دارد. خیلی از کتاب‌های خودیاری مملو است از توصیه‌های عجیب و بی‌فایده و وعده‌های شیرین توخالی. اما این داستان جنبهٔ دیگری هم دارد: آدم‌هایی که در شرایط روحی دشوار توانسته‌اند با خواندن یکی از این کتاب‌ها تسلی یابند یا راه‌حل‌هایی برای بهترکردن زندگی‌شان پیدا کنند. از این رو بهتر است قبل از کنارزدن همهٔ این کتاب‌ها معیاری برای سنجش اعتبار و کارامدی آن‌ها پیدا کنیم.